8 sierpnia - święto niezastąpionych zapylaczy

8 sierpnia w Polsce obchodzimy Wielki Dzień Pszczół, szczególne święto poświęcone tym niezastąpionym dla naszego ekosystemu owadom. To już dwunasta edycja tego wydarzenia, które ma na celu przypomnienie o kluczowej roli pszczół w naszym życiu oraz zwrócenie uwagi na zagrożenia, jakie przed nimi stoją

Geneza i znaczenie polskiego święta pszczół

Wielki Dzień Pszczół w Polsce powstał w 2013 roku z inicjatywy Akademii Przyjaciół Pszczół, na długo przed ustanowieniem przez ONZ Światowego Dnia Pszczół (20 maja). To czyni polskie święto jednym z pionierskich działań na rzecz ochrony tych pożytecznych owadów na skalę międzynarodową.

Obecnie w Polsce pszczoły świętują dwukrotnie w roku - 20 maja dołączamy do światowych obchodów ustanowionych przez Organizację Narodów Zjednoczonych, a 8 sierpnia obchodzimy nasze narodowe święto. Data 8 sierpnia została wybrana nieprzypadkowo - przypada w okresie intensywnego kwitnienia roślin miododajnych, kiedy pszczoły są najbardziej aktywne.

Znaczenie pszczół dla ekosystemu i rolnictwa

Pszczoły pełnią absolutnie kluczową rolę w funkcjonowaniu ekosystemów. Szacuje się, że zapylają one ponad 87% gatunków roślin na świecie, w tym 75% światowych upraw żywnościowych. W Polsce pszczoły odpowiadają za zapylanie około 85% roślin owadopylnych.

Bez pracy pszczół nie bylibyśmy w stanie cieszyć się jabłkami, gruszkami, czereśniami, truskawkami, ogórkami czy wieloma innymi owocami i warzywami. Co więcej, pszczoły zapylają również rośliny wykorzystywane w przemyśle tekstylnym - dzięki nim możemy nosić bawełniane ubrania i dżinsy.

Ekonomiczna wartość zapylania przez pszczoły jest trudna do oszacowania, ale eksperci wskazują, że gdyby pszczół zabrakło, plony roślin uprawnych w Polsce spadłyby o 70-80%. To oznaczałoby nie tylko znaczne podwyżki cen żywności, ale również zagrożenie bezpieczeństwa żywnościowego.

Różnorodność polskich pszczół

W Polsce występuje około 470 gatunków pszczół, ale tylko jeden z nich - pszczoła miodna (Apis mellifera) - produkuje miód. Pozostałe gatunki to dzikie pszczoły, zwane również pszczołami soliternymi lub samotnicami, które nie tworzą uli, ale zakładają indywidualne gniazda w ziemi, martwym drewnie czy innych naturalnych schronieniach.

Dzikie pszczoły odgrywają równie ważną, a niekiedy nawet ważniejszą rolę w zapylaniu niż pszczółki miodne. Pojedyncza pszczoła dziką może zapylić sześciokrotnie więcej roślin niż pszczoła miodna. Wśród najciekawszych gatunków dzikich pszczół można wymienić murarki, miesierki czy zadrzechnie - te ostatnie, potocznie nazywane "czarnymi pszczołami", mogą osiągać do 3,5 cm długości.

Zagrożenia dla pszczół

Niestety, ponad połowa gatunków pszczół żyjących w Polsce jest zagrożona wyginięciem. Na listę gatunków zagrożonych trafiło 222 z około 470 gatunków polskich pszczół. Główne zagrożenia to:

Chemizacja rolnictwa - pestycydy, szczególnie neonikotynoidy, są śmiertelnie niebezpieczne dla pszczół. Nawet niewielkie ilości tych substancji mogą wpływać na zachowania reprodukcyjne pszczół i zmniejszać ich zdolność do rozmnażania się

Utrata siedlisk - wielkoobszarowe rolnictwo monokulturowe pozbawiło pszczoły naturalnych miedz i różnorodności roślinnej. Brak kwitnących roślin przez większą część sezonu oznacza głód dla pszczół.

Choroby i pasożyty - warroza, choroba wywoływana przez roztocze Varroa destructor, to obecnie największe zagrożenie dla pszczół miodnych. Ten pasożyt potrafi w ciągu 2-3 lat wykończyć całą rodzinę pszczelą.

Zmiany klimatyczne - nieprzewidywalne warunki pogodowe, okresy suszy i gwałtowne zmiany temperatury utrudniają pszczołom normalne funkcjonowanie.

Jak pomagać pszczołom?

Każdy z nas może przyczynić się do ochrony pszczół, podejmując proste działania:

Sadzenie roślin miododajnych - zakładanie łąk kwietnych, sadzenie krzewów i kwiatów przyjaznych pszczołom, takich jak lawenda, słonecznik, koniczyna czy mniszek lekarski. Ważne, aby rośliny kwitły w różnych porach roku, zapewniając pszczołom stały dostęp do pożywienia.

Tworzenie poidełek - w okresach suszy pszczoły potrzebują dostępu do czystej wody. Wystarczy ustawić miseczkę z wodą, wyłożoną kamieniami lub keramzytem, aby owady mogły bezpiecznie się napić.

Unikanie chemii w ogrodzie - rezygnacja ze stosowania pestycydów i sztucznych nawozów w przydomowych ogrodach. Alternatywą może być naturalny środek na chwasty z octu, wody i mydła.

Budowanie domków dla dzikich pszczół - proste konstrukcje z cegieł, rurek bambusowych lub nawierconych klocków drewna mogą służyć jako schronienia dla pszczół samotnic.

Wspieranie lokalnych pszczelarzy - kupowanie miodu bezpośrednio od pszczelarzy pomaga w utrzymaniu pasiek i zwiększaniu populacji pszczół w okolicy.

Rola edukacji i świadomości

Wielki Dzień Pszczół to doskonała okazja do edukacji, szczególnie dzieci i młodzieży, na temat roli pszczół w ekosystemie. Organizowane są festyny rodzinne, warsztaty edukacyjne, spotkania z pszczelarzami oraz akcje sadzenia roślin miododajnych.

Ważne jest również rozróżnianie pszczół od innych owadów. W przeciwieństwie do os czy szerszeni, pszczoły nie są agresywnymi owadami i żądlą jedynie w sytuacji bezpośredniego zagrożenia. Pszczoła jest mniejsza od osy, bardziej owłosiona i nie ma tak wyraźnego zwężenia między tułowiem a odwłokiem.

Wsparcie państwa dla pszczelarstwa

Rząd polski dostrzega znaczenie pszczół dla rolnictwa i środowiska. W 2023 roku na wsparcie dla pszczelarzy przeznaczono 80 milionów złotych w ramach programu pomocy do przezimowanych rodzin pszczelich. Stawka wsparcia wynosi 50 złotych za każdą rodzinę pszczelą, która przetrwała zimę.

Ministerstwo Rolnictwa prowadzi również działania edukacyjne i kontrolne, szczególnie w okresie intensywnego kwitnienia roślin, aby chronić pszczoły przed niewłaściwie stosowanymi pestycydami.

Wielki Dzień Pszczół 8 sierpnia to nie tylko okazja do świętowania, ale przede wszystkim przypomnienie o naszej odpowiedzialności za przyszłość tych niezastąpionych owadów. Od ich kondycji zależy nie tylko różnorodność biologiczna naszej planety, ale także bezpieczeństwo żywnościowe przyszłych pokoleń. Każdy z nas może przyczynić się do ich ochrony, podejmując proste, codzienne działania na rzecz tworzenia środowiska przyjaznego pszczołom.